Jaki typ zadań na pewno pojawi się na maturze? Zadania z wykresami. Wbrew pozorom to nie z wiedzą czysto pamięciową uczniowie mają problem, tylko z czytaniem i analizą wykresów oraz z ich poprawnym rysowaniem. Mam nadzieję, że po tym artykule będziesz już wiedzieć, jak patrzeć na wykresy i wyciągać z nich istotne informacje.
Zacznijmy od podstawowych części wykresu. Wykres składa się z pionowej osi Y i poziomej osi X. Dane, które na nich umieszczamy, nie są tam umieszczone przypadkowo, tylko zgodnie z regułą:
- Zmienna niezależna- czynnik, którego wartość zmieniamy, np. temperatura, wilgotność (na osi X)
- Zmienna zależna- zmiana, którą wywołuje zastosowanie zmiennej niezależnej, np. intensywność fotosyntezy, liczba kiełkujących siewek (oś Y). ZALEŻY ona od wartości z osi X.
Pamiętaj, że tych zmiennych nie można ze sobą zamienić. Zaraz się przekonasz dlaczego. Zobaczmy jak wygląda wykres liczby kiełkujących siewek (Y) od temperatury (X):
A teraz odwróćmy te osie. Liczba kiełkujących siewek będzie na osi X, a temperatura na osi Y.
Ogromna różnica, prawda? Chyba nie muszę mówić, który wykres nie ma prawa istnieć 😉 Dlaczego tak się dzieje? Musisz odpowiedzieć sobie na pytanie, co zależy od czego. Czy zmieniając wartość temperatury, wpłynę na liczbę kiełkujących siewek, czy może odwrotnie- zmieniając liczbę kiełkujących siewek, spowoduje to zmianę temperatury? Druga opcja jest oczywiście bez sensu, więc i wykres wyszedł nam bez sensu.
Skoro już wiemy, co ma być na której osi, musisz pamiętać o ich podpisaniu. Jeśli dana wartość ma jednostki, wpisujesz je także przy osi w nawiasie kwadratowym.
Jakie dobrać wartości na naszych osiach? Przede wszystkim wygodne. Jeśli kolejne wartości, które musisz umieścić, wynosiłyby: 1, 3, 6, 7, to narysujesz wtedy oś z jednostkami maksymalnie do 7, z odstępami co jeden. Pamiętaj, że odstępy pomiędzy kolejnymi wartościami muszą być równe. Jeśli jedna kratka w zeszycie ma wartość 1, to kolejne kreski robisz co kratkę 1-2-3-4…. . Nie możemy zmieniać wartości tej kratki, jeśli już przyjęliśmy jedną konkretną. Czyli kolejna kratka będzie oznaczona cyfrą 5, a nie na przykład od razu 7. Nie idziemy na skróty.
Pamiętaj też, że samodzielnie dobierasz wartości osi. Jeśli mamy na wykresie zawrzeć wartości podane w zadaniu takie jak: 6, 13, 22, 34, to nie wpisujesz tych liczb na osi! Na osi wybieramy sobie równe odstępy, tutaj sugerowałabym co pięć lub co dziesięć. I dopiero te wartości z zadania zaznaczasz punktami na obszarze wykresu, w tym wypadku „mniej więcej”, czyli cyfrę 6 nieco powyżej kreski odchodzącej od piątki na osi, proporcjonalnie do wybranych odstępów. Wtedy zaznaczone przez Ciebie punkty będą pomiędzy siatką, jak tutaj:
Pamiętaj, że jeżeli masz podane w tabeli jakieś konkretne wartości, to tylko tych wartości używasz- błędem jest dociąganie na siłę wykresu do zera, jak często osoby rysujące wykresy mają to w zwyczaju. Czy tętno człowieka dociągniesz na wykresie do zera, jeśli jest ono mierzone u zdrowej żywej osoby? Zawsze zastanów się czy to co robisz ma biologiczny sens 😉
Kolejnym problemem, z którym możesz się spotkać, jest narysowanie fragmentu jakiejś osi, który nie zaczyna się od zera. Gdy wartości podane w zadaniu wynoszą 100, 101, 102, 103…. Czy będziesz rysować sto kresek o wartości 1, żeby dociągnąć do tych wartości? Z kolei, gdy zrobimy odstępy nawet co kilkadziesiąt, nie pokażemy dokładnie przebiegu wykresu…. jest na to sposób. Akceptowalne jest „otwarcie” wykresu i zaczęcie go „od środka”. Należy wstawić dwie pionowe kreski w wykres, czyli otworzyć go, i po takim otwarciu zacząć zaznaczać wartości o równych odstępach- wtedy nie zaczynasz od 0, tylko od razu od 100, i dalej 101, 102, 103. Zobacz jak tutaj wygląda otwarcie wykresu:
W dużym powiększeniu na granatowo zostało zaznaczone otwarcie wykresu. Zauważ poza tym, że tutaj także nie dociągnęliśmy linii do zera. Jeśli masz taki nawyk, czym prędzej postaraj się go zmienić.
A tak otwarcie wykresu wygląda w arkuszu:
Przy okazji, zanalizujmy ten wykres. Czy można powiedzieć, że liczba ptaków leśnych lub siedlisk rolniczych jednoznacznie maleje lub rośnie na przestrzeni tych wszystkich lat? Nie. Uważaj z takimi uogólnieniami. Zawsze dokładnie prześledź wykres- czy na pewno dla każdego jego odcinka Twój wniosek jest poprawny? Jeśli nie, zmień wniosek. Najbardziej widocznym tutaj wnioskiem jest fakt, iż wskaźnik liczebności ptaków leśnych jest wyższy niż ptaków siedlisk rolniczych- jest to prawda dla wszystkich lat podanych na wykresie (Można napisać go też w drugą stronę- że wskaźnik dla ptaków siedlisk rolniczych jest mniejszy).
Pamiętaj, że wnioski na podstawie wykresu muszą być ogólne, porównujące pewne zjawiska, pokazujące zależności. Nie podajemy konkretnych wartości, tzn. „Wskaźnik liczby ptaków leśnych w roku 2002 wyniósł około 102” – to nie jest wniosek, którego oczekuje się w zadaniu, unikaj takich sformułowań.
Na koniec kilka wskazówek, które pozwolą Ci uratować kilka punktów na maturze.
- Po pierwsze, sprawdź jaki wykres masz narysować– liniowy (jak wyżej), punktowy (wtedy nie łączymy punktów, ale to się rzadko zdarza) czy słupkowy.
- Osie zawsze muszą być podpisane, a jeśli jest to wykres słupkowy- podpisujesz słupki pod nimi.
- Najważniejsza rzecz- doczytaj dokładnie, co masz zawrzeć na wykresie. Jeśli w tabeli jest podana zawartość białek, węglowodanów, wody, mikroelementów, lipidów, to dokładnie przeczytaj, czy masz narysować je wszystkie, czy tylko na przykład wodę i lipidy. Oprócz punktów, zaoszczędzisz sobie też cennego czasu.
- I koniecznie nanieś prawidłowo kolejne punkty lub słupki! Na maturze masz linijkę, korzystaj z niej, aby dokładnie zaznaczyć odpowiednie wartości na dobrej wysokości.
Wykres jest bardzo czaso- i pracochłonny, dlatego nie zaczynaj od niego na maturze. Rozwiąż najpierw łatwiejsze zadania tekstowe. Wykres najlepiej zrobić w środku lub pod koniec, ponieważ nie wymaga specjalistycznej wiedzy, sprawdza to tylko umiejętności i cechy takie jak skrupulatność, dokładność, wyciąganie wniosków. Pamiętaj jednak, żeby nie poświęcać mu wieczności- wtedy nie starczy Ci czasu na zadania, nad którymi musisz się chwilę zastanowić.
Aby nie przegapić kolejnej porcji wiedzy, subskrybuj bloga (na pasku po prawej, lub w wersji mobilnej na dole), a także daj lajka dla strony na Fb Alveoli BiolChem- niedługo znajdziesz tam konkurs na millenium!